NIK o nadzorze nad rynkiem funduszy inwestycyjnych

W dniu 7 września 2021 r., na stronie internetowej Najwyższej Izby Kontroli („NIK”) opublikowane zostały wyniki przeprowadzonej przez NIK kontroli nadzoru nad rynkiem funduszy inwestycyjnych, sprawowanego przez Komisję Nadzoru Finansowego i jej Urząd w latach 2017-2020.

Jak wskazano w informacji o wynikach kontroli została ona zaplanowana i przeprowadzona w następstwie kontroli P/18/112 Działalność organów i instytucji państwowych oraz podmiotów organizujących rynek finansowy wobec spółki GetBack S.A., podmiotów oferujących jej papiery wartościowe oraz ją audytujących.

W wyniku ustaleń tej kontroli NIK oceniła, między innymi, że do lutego 2018 r., Komisja Nadzoru Finansowego nie sprawowała rzetelnego nadzoru nad towarzystwami funduszy inwestycyjnych zobowiązanymi do nadzorowania czynności podejmowanych przez nadzorowany podmiot, jako zarządzającego portfelami inwestycyjnymi funduszy sekurytyzacyjnych, za wyjątkiem jednego TFI. Zdaniem NIK, działania nadzorcze KNF i jej Urzędu w latach 2012–2018 podejmowane wobec TFI zlecających temu podmiotowi zarządzanie wierzytelnościami nie były na tyle skuteczne, aby towarzystwa te wyegzekwowały od niego należyte wypełnianie funkcji zarządzającego wierzytelnościami funduszy, mimo że było to ich ustawowym obowiązkiem.

Na decyzję o przeprowadzeniu kontroli nadzoru nad rynkiem funduszy inwestycyjnych, sprawowanego przez KNF i jej Urząd, miały wpływ także doniesienia medialne dotyczące przypadków nieuczciwej działalności podmiotów na tym rynku.

Po przeprowadzeniu kontroli, NIK oceniła, że zbadane działania analityczne, kontrolne i sankcyjne Komisji Nadzoru Finansowego oraz jej Urzędu wobec wybranych podmiotów funkcjonujących na rynku funduszy inwestycyjnych w latach 2017-2020, były wykonywane zgodnie z przepisami, przy czym stwierdzone zostały nieprawidłowości w postaci działań nierzetelnych w zakresie analiz mających na celu zapewnienie ochrony uczestników rynku oraz przy podejmowaniu działań kontrolnych i sankcyjnych.

Zidentyfikowane zostały także słabości systemowe nadzoru, zwiększające prawdopodobieństwo braku odpowiednio wczesnej i adekwatnej reakcji na nieprawidłowości w działalności podmiotów nadzorowanych skutkujące ryzykiem nieskutecznej realizacji celu nadzoru, określonego w art. 2 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r., o nadzorze nad rynkiem finansowym, jakim jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku finansowego, jego stabilności, bezpieczeństwa, przejrzystości i zaufania do niego oraz ochrony uczestników tego rynku.

Do zidentyfikowanych w ramach kontroli słabości systemowych należały w szczególności:

1. ograniczona funkcjonalność systemów przetwarzania danych z raportów przekazywanych przez pomioty nadzorowane, utrudniająca szybką identyfikację błędów i nieprawidłowości wynikających ze sprawozdań i raportów składanych przez różne podmioty;
2. brak, przed 2020 r., regulacji wewnętrznych dotyczących sposobu weryfikacji danych sprawozdawczych towarzystw funduszy inwestycyjnych oraz sprawowania kontroli działalności inwestycyjnej i sytuacji finansowej funduszy inwestycyjnych, służących zapewnieniu odpowiedniej jakości wykonywania tych zadań w warunkach dużej rotacji pracowników;
3. brak, w kluczowym departamencie nadzoru nad rynkiem funduszy inwestycyjnych, procedur planowania kontroli podmiotów tego rynku opartych na ryzyku, służących ograniczeniu ryzyka wystąpienia nieprawidłowości w tym procesie;
4. niewielka liczba przeprowadzanych kontroli, zarówno w stosunku do liczby nadzorowanych podmiotów, jak i na tle ograniczeń systemu przetwarzania danych;
5. duża rotacja pracowników odpowiadających za czynności nadzorcze wobec podmiotów rynku funduszy inwestycyjnych przy jednoczesnym braku ww. procedur i aktualnego podręcznika kontroli;
6. niewydawanie, przed 2018 r., zaleceń nadzorczych TFI w ramach badania i oceny nadzorczej, obniżające skuteczność wykorzystania tego narzędzia.

Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie oceniła natomiast wdrożenie instrukcji kontroli działalności inwestycyjnej i sytuacji finansowej funduszy inwestycyjnych wraz z rekomendacjami działań w przypadku wystąpienia nieprawidłowości wskazując jednocześnie, że instrukcja ta koncentruje się na kontroli dostarczanych przez fundusze sprawozdań dotyczących działalności inwestycyjnej i sytuacji finansowej funduszy inwestycyjnych, nie odnosząc się natomiast do zawiadomień o nieprawidłowościach, które są przekazywane przez depozytariuszy.

Pozytywnie oceniony został także udział Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego w pracach legislacyjnych, wzmacniających nadzór i ochronę inwestorów oraz prowadzoną przez Urząd działalność edukacyjna.

W świetle ustaleń kontroli, NIK sformułowała szereg wniosków do Przewodniczącego KNF obejmujących:

1. wprowadzenie modyfikacji systemów sprawozdawczych, tak aby zapewniona była możliwość weryfikacji danych, pozwalająca na automatyczne porównanie niektórych danych finansowych zawartych w sprawozdaniach TFI i funduszy inwestycyjnych oraz sprawną identyfikację błędów i nieprawidłowości wynikających ze sprawozdań i raportów;
2. wprowadzenie wewnętrznych procedur regulujących proces planowania kontroli podmiotów rynku funduszy inwestycyjnych;
3. dokumentowanie czynności związanych z doborem podmiotów rynku funduszy inwestycyjnych do kontroli w ramach przygotowania planu kontroli;
4. rozszerzenie zakresu informacji prezentowanych w metryczkach lub innych cyklicznych dokumentach dotyczących TFI o dane dotyczące stwierdzonych nieprawidłowości, o działaniach podjętych przez UKNF w celu ich wyeliminowania oraz przedkładanie tych informacji kierownictwu Urzędu;
5. prezentowanie w cyklicznych raportach dla Komisji opisu najważniejszych nieprawidłowości wynikających z sygnałów skargowych dotyczących praktyk rynkowych na rynku funduszy inwestycyjnych oraz uzupełnienie raportów lub przekazywanie odrębnej informacji o wynikach analizy jakościowej najbardziej istotnych sygnałów przeprowadzonej w jednostkach organizacyjnych UKNF odpowiedzialnych za nadzór nad rynkiem funduszy inwestycyjnych.
6. uzupełnienie wprowadzonej w 2020 r., Instrukcji kontroli działalności inwestycyjnej i sytuacji finansowej funduszy inwestycyjnych o analizę przekazywanych przez depozytariuszy zawiadomień o stwierdzeniu działania funduszu z naruszeniem prawa, statutu funduszu inwestycyjnego lub nienależytym uwzględnianiu interesu uczestników funduszu oraz o cykliczną informację o nieprawidłowościach stwierdzonych w funduszach.

NIK sformułowała również dwa wnioski de lege ferenda do ministra właściwego w sprawach instytucji finansowych, we współpracy z UKNF obejmujące:

1. rozszerzenie w przepisach prawa katalogu nieprawidłowości, w przypadku których dopuszczalne jest objęcie sankcjami osób bezpośrednio odpowiedzialnych za ich powstanie.  
2. liberalizację przepisów dotyczących ochrony tajemnic zawodowych KNF/UKNF w celu ułatwienia poszkodowanym inwestorom dochodzenia roszczeń przed sądami powszechnymi.

W związku z prowadzonymi pracami legislacyjnymi nad projektem ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku, o których informowaliśmy w ramach wpisu na Blogu MWW w dniu 27 lipca 2021 r., https://www.mwwlaw.pl/pl/blog/opublikowany-zostal-projekt-ustawy-o-zmianie-niektorych-ustaw-w-zwiazku-z-zapewnieniem-rozwoju-rynku-finansowego-oraz-ochrony-inwestorow-na-tym-rynku, komentarza wymaga drugi z ww. wniosków odnoszący się do zagadnienia ujawniania informacji stanowiących tajemnicę zawodową przez organy nadzoru.

Wspomnianym projektem, została bowiem również objęta realizująca częściowo postulat NIK, zmiana art. 19a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r., o nadzorze nad rynkiem kapitałowym, zgodnie z którym udostępnienie przez UKNF informacji stanowiących tajemnicę zawodową w zakresie, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ww. ustawy, przed wytoczeniem powództwa w sprawach cywilnych, może nastąpić po uzyskaniu zgody udzielonej na wniosek podmiotu żądającego takich informacji przez sąd, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni swoje roszczenie oraz interes prawny w uzyskaniu takich informacji.

Zmianę w omawianym zakresie należy ocenić pozytywnie, z uwagi na istotną poprawę sytuacji procesowej uczestników dochodzących  roszczeń wynikających związanych z usługami świadczonymi przez podmioty nadzorowane przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Należy jednak mieć na uwadze, że ostateczny kształt ww. przepisów nie został jeszcze określony zaś zgłoszone przez Komisję Nadzoru Finansowego poprawki do ww. projektu zmierzają do ograniczenia zakresu dozwolonego ujawnienia informacji stanowiących tajemnicę zawodową wyłącznie do „protokołów kontroli oraz ostatecznych decyzji administracyjnych  zawierających informacje stanowiące tajemnicę zawodową”, co jest niewątpliwie rozwiązaniem mniej korzystnym dla uczestników niż pierwotnie projektowane.

Dalszy przebieg prac legislacyjnych nad projektem ww. ustawy będzie przedmiotem kolejnych wpisów na Blogu MWW.

Pełna treść informacji o wynikach kontroli została przez NIK opublikowana pod adresem: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nadzor-nad-rynkiem-funduszy-inwestycyjnych.html